ISTORIJAT NARODNE BIBLIOTEKE KRUŠEVAC
Čitalište
Preteča današnje biblioteke je Čitalište, osnovano 1857. godine. Iz sačuvane prepiske između „Visokoslavnog popečiteljstva“ i Načelništva okružja Kruševačkog vidi se da je akciju pokrenulo nekoliko viđenijih Kruševljana, i da je te godine upisano 50 čitalaca. Čitale su se novine i časopise.
Da je kultura čitanja teško zaživljavala na našim prostorima svedoči i činjenica da se, januara1869. godine, opet ustanovljava Čitaonica, u koju se „na prvi jek“ upisalo 100 članova sa dobrovoljnim ulogom. Do marta upisano je još 50 čitalaca, te nepoznati Kruševljanin o tome izveštava u časopisu Jedinstvo, a pominje i 17 raznih srpskih i stranih listova koji su se mogli u njoj čitati.
„Izvešće“ iz godine 1875. navodi nasove primanih časopisa: Zastava, Težak, Javor, Nova škola, na ruskom Ruski mir i češki Svetozar.
I ova čitaonica je prestala sa radom neke od narednih godina, te se, godine 1979. ponovo otvara Čitaonica kruševačka, sada sa ovim nazivom, a posle uobičajene prepiske Načelnika okruga kruševačkog i Ministra prosvete. Ovog puta ministar odobrava od strane Kruševljana predložena Pravila kruševačke čitaonice.
I opet, početkom godine 1881, „u varoši jedno društvo osnovalo je Čitaonicu koja ima 74 člana“, koji „ulažu na održanje Čitaonice“ po 8 dinara godišnje. Ona drži Srpske novine, Videlo, Novi vek, Školu, Samoupravu, Zastavu, Srpski list, Glas Crnogorca, Blgarski glas, Tribinu, a od književnih: Javor, Portu, Pobratismtvo, Srpsku zoru i Starmali.
Dakle, „vesti“ iz cele druge polovine 19. veka svedoče da je sudbina ovog „prosvetnog zavedenija“ bila promenljiva i da je bila u vezi sa kruševačkom Gimnazijom.
Gimnazijska biblioteka
U Kruševcu Gimnazija je otvorena 1865. godine, a već sledeće ona osniva svoju biblioteku. Sačuvano je više izveštaja o njenom radu koje je direktor škole podnosio ministru prosvete i crkv. dela. Iz njih se vidi da je veliki trud ulagan za uvećanje fonda, sa punom svešću o značaju knjige u obrazovnom procesu. Za godinu 1868/69 izveštaj kazuje da u biblioteci ima 105 knjiga.
U međuvremenu spojene, godine 1871. školska i varoška biblioteka se odvajaju.
Sledeći izveštaji su iz 1888. godine, kada policijska vlast naređuje da se, za unapređenje nastave, pod upravu Gimnazije stavi Gradska čitaonica i đačka knjižnica, koja broji 700 knjiga.
Početkom 20. veka postoje, kao zasebne, nastavnička i đačka knjižnica. Doznajemo da je u obe bilo knjiga i na stranim jezicima. Vesti o gradskoj biblioteci nema nikakvih.
Knjižnica trgovačke omladine
Knjižnica trgovačke omladine, po svemu jake asocijacije prvih nekoliko decenija 20. veka, kao godinu osnivanja beleži 1911. Pominje se i 1919. kao zatvorena, staleška, a 1929. godine, usled iskazanih potreba građanstva, prerasla je u knjižnicu otvorenog tipa. Između dva rata imala je oko 1000 knjiga i bila uređena po svim tada važećim bibliotečkim pravilima. Izrađivani su i tematski katalozi. Korišćenje knjiga plaćalo se. U Kruševcu je razvila živ kulturno-prosvetni rad i bila na dobrom glasu.
Kruševačka građanska čitaonica i knjižnica
Za prve tri decenije 20. veka gotovo nikakvih podataka nema o postojanju gradske biblioteke. Štampa beleži da je krajem februara 1923, u hotelu „Takovo“, održan sastanak osnivačkog odbora Kruševačke građanske čitaonice i knjižnice, no godine 1930. opštinskog „učebnog zavedenija“ koje se bavi knjigama – nema. Jer je u listu Jugoslavija objavljeno oštro negodovanje učenih Kruševljana te je, posle brižljivoh priprema, građanstvo obavešteno da će na gradsku slavu, Svetu Trojicu, tada – 6. juna, po prvi put biti u Kruševcu organizovan „Dan knjige“.
Tog dana osvanule su u gradu plakate sa programom proslave „prvog Dana knjige u Kruševcu“. Pre podne od 10 do 12 časova i posle podne od 16 časova „do duboko u noć“ knjige su prodavane na svim raskrsnicama u gradu… i u Gradskom parku, u kome je uveče priređen „kermes sa igrankom“ uz sviranje vojne muzike. Sav prilog išao je u korist Gradske biblioteke.
Za tri dana upisano je 150 članova, sa članarinom u iznosu od pet dinara. Biblioteka je smeštena u sobi broj 4 (naredne godine br. 5) zgrade Načelstva, radila je od 8-12 pre podne i od 4-8 po podne. Do Drugog svetskog rata bogatila se promenljivim tempom.
O toku osnivanja javnost je izveštavana preko preko lista Jugoslavija .
Frontovska biblioteka
Tokom Drugog svetskog rata sav fond Kruševačke građanske čitaonice i knjižnice raznesen je ili uništen – osim onih knjiga koje su ostale kod čitalaca.
Neposredno po oslobođenju organizacija Narodnog fronta, za potrebe „radnih ljudi i građana“, početkom 1945. godine, osnovala je tzv. Frontovsku biblioteku. Narodni front je preuzeo knjižni fond Trgovačke omladine i organizovao akciju sakupljanja knjiga od građana. Najveći broj pozajmljenih knjiga je posle rata vraćen biblioteci. Bio je to njen početni fond, zajedno sa knjigama Knjižnice Državne trgovačke akademije. Taj fond je smešten u trgovačku radnju „Braće Rajković“. Bibliotekari su posao obavljali volonterski.
Od godine 1946. pa nadalje osnovano je više desetina narodnih knjižnica u selima kruševačkog kraja.
Gradska biblioteka i čitaonica
Odluku o osnivanju Gradske biblioteke i čitaonice, odnosno promeni naziva, Gradski narodni odbor Kruševca doneo je 1. oktobra 1947. godine. Iste godine izmeštena je u Dom kulture a 1953. u ulicu Kursulinu broj 1.
Juna 1947. fond je brojao 8 964 knjige, koje je čitalo upisanih 1427 čitalaca.
Narodna biblioteka Kruševac
Današnji naziv biblioteka dobija 1956. godine, opštinska matična postaje 1960, a sledeće sreska matična biblioteka, što je ostala do danas. Smeštana na više mesta u gradu, skrasila se 1967, na delu prvog sprata, kasnije na celom spratu i međuspratu Doma sindikata, na Trgu kosovskih junaka, u centru grada.
Nagrade i priznanja
O uspešnosti ostvarivanja programskih zadataka i delovanja u svojoj sredini svedoče preko 40 priznanja, diploma, pohvalnica, plaketa i nagrada, koje je društvena zajednica, uža i šira, dodelila Narodnoj biblioteci Kruševac. Izdvajaju se: Orden zasluga za narod sa zlatnom zvezdom, od Predsedništva SFRJ, 1982. g; nagrada Milorad Panić Surep, Zajednice matičnih biblioteka Srbije, 1974. g. i Vukova nagrada, od Kulturno-prosvetne zajednice Srbije, 1981. godine.